Lối trình diễn của Chopin tương đồng với phong thái của
ông, cả hai đều thanh nhã và mơ mộng. Ông không ưa những động tác phô trương,
thiếu tự nhiên. Để chuẩn bị cho mỗi buổi hòa nhạc, ông thường cô lập bản thân
trong hai tuần và chỉ chơi Bach mà không tập luyện các tác phẩm của mình.
Trong thế giới âm nhạc, Chopin là trường hợp độc nhất vô nhị. Theo cách nói của
F. Liszt, cùng với cây đàn piano, Chopin đã vượt qua được sự quyến rũ của dàn
nhạc để rót đầy những mảnh nhỏ của giai điệu vào khuôn nhạc. Ông đã chứng tỏ được
rằng, một thiên tài có thể tập trung những dòng cảm hứng vô tận của mình vào những
hình thức nhỏ nhất của âm nhạc.
Sự tưởng tượng của Chopin tràn ngập những khúc ca, đem lại cảm giác đẹp như
truyện cổ tích và những giấc mơ ám ảnh nỗi nhớ quê hương, với nỗi sầu muộn bị
kìm nén từ một tâm hồn cao quý. Tác phẩm của ông chỉ có thể được thể hiện bằng
những vần thơ của thi hào Ba Lan Adam Mickiewicz. Tất cả những nỗi đau đớn của
cuộc sống lưu vong, ý thức sâu sắc về những bất hạnh của mảnh đất quê hương, những
quan niệm cao nhất của ông về giới quý tộc Ba Lan cổ đã được phản chiếu trong
những tác phẩm ấy với một sự phong phú, một sự giản dị lớn lao và luôn loại trừ
tất cả những gì thái quá.
Trong sáng tác của ông, các điệu polonaise đầy tinh thần hào hiệp, gợi ra phong
thái cao quý của một trang phong lưu mã thượng; các bản ballade là những ảo ảnh
buồn đẫm màu sắc Ba Lan; các điệu mazurka gợi ra vũ điệu dân tộc của một đất nước
vừa vui tươi lại vừa bi thương, tràn ngập ý thức về phẩm giá. Bằng sự mơ mộng
tao nhã, nhưng là một thứ tao nhã nguyên chất, ông đã lôi cuốn người nghe vào
trong những đường viền đầy mơ hồ, không ngừng biến chuyển của âm nhạc và cả sự
duy cảm trong mỗi người.
Nếu chơi đàn theo cách riêng của ông, những đoạn kỹ xảo mang tính chất trang
trí không bao giờ cản trở độ tinh khiết của các giai điệu. Những vòng quay mang
đặc điểm của ông, các đường lượn và những nét trang trí mỏng manh, tất cả đều
trong trẻo, không bao giờ làm lu mờ đi ý tưởng chính của tác phẩm. Qua các bản
nocturne, valse và impromptu, tinh thần đầy xúc cảm của ông được thể hiện một
cách thanh thản và tự nhiên chưa từng có; chúng mô tả cuộc sống của ông trong
xã hội, nơi “ông tôn thờ một cách say đắm ba người phụ nữ như nhau trong một buổi
dạ hội, và thà bỏ chạy còn hơn là phản bội một người trong số đó”, và nỗi sầu
muộn sẽ bám lấy ông khi trở về nhà để rồi “như một người đàn bà cuồng loạn, ông
sẽ khiến cho chính bản thân mình rơi vào chứng mất ngủ với nỗi xúc động trong
ký ức” (Georges Sand đã từng khắc họa con người Chopin như vậy).
Các buổi biểu diễn của ông, theo lời những người cùng thời, đều hết sức hoàn hảo
và phong cách biểu diễn của ông quá đẹp. Nhà soạn nhạc, nghệ sĩ piano bậc thầy
người Bohemia, Ignaz Moscheles, đã nói rằng lối trình diễn của Chopin tương đồng
với phong thái của ông, cả hai đều thanh nhã và mơ mộng. “Chỉ sau khi nghe anh ấy
chơi đàn, Moscheles kể, tôi mới bắt đầu lĩnh hội được thứ âm nhạc của anh. Và
hiểu được những cảm xúc mà anh khuấy lên trong giới phụ nữ. Khả năng ứng tác của
anh bao gồm cả sự biến đổi của nhịp điệu một cách đều đặn, nhưng đó không phải
là sự lôi cuốn nhất của anh ấy. Những ngón tay của Chopin lướt đi khắp bàn phím
với tốc độ chỉ có trong thần thoại; cây đàn piano của Chopin quá dịu dàng bởi
anh ấy không cần thiết phải chơi những đoạn đầy sức mạnh mới thể hiện được sự
tương phản mà anh vẫn hằng khao khát”.
Chopin hiểu thấu những ý tưởng về việc chơi piano. Học sinh của ông thường kể lại
rằng, những bài học đầu tiên với Chopin thực sự là một nỗi thống khổ. Lối bấm
phím luôn luôn phải chính xác và ngay cả những chi tiết nhỏ nhất không tương ứng
với ý kiến của nhà soạn nhạc đều bị khiển trách gay gắt. Cách đặt bàn tay lên
phím đàn cũng phải thật duyên dáng và Chopin luôn hướng dẫn học trò của mình đặt
tay lên bàn phím một cách nhẹ nhàng. Phong cách chơi đàn của ông luôn luôn phụ
thuộc vào sự thanh tao của lối bấm phím và sự giản dị của cách phân nhịp. Ông
không ưa những thứ thiếu tự nhiên và những động tác phô trương.
Một căn phòng trong ngôi nhà của Pleyel có một góc riêng biệt để một chiếc
piano nhỏ làm bằng gỗ gụ màu đồng. Đó là chiếc đàn piano của Chopin, trên chiếc
đàn này ông đã sáng tác bản Fantasie giọng Fa thứ, Hành khúc tang lễ, Scherzo
giọng Rê giáng trưởng và nhiều bản prelude, nocturne, mazurka... Các nghệ sĩ đều
quan tâm đến chiếc đàn đặc biệt này với sự tôn kính. “Chopin đã chơi một cách
tao nhã, Felix Mendelssohn nói sau concert đầu tiên của Chopin ở Paris, “nhưng
anh ấy chỉ mới trình diễn một chút điều đó từ cây đàn của mình”.
Sau buổi concert đầu tiên của Chopin tại Vienna, trên tờ báo “Wiense
Theater-Zeitung” có viết: “Nghệ sĩ đã chơi đàn với phong cách nhẹ nhàng, tinh tế
nhất, những hiệu ứng cảm xúc này sẽ còn được đề cập đến nhiều hơn, nhưng đáng
tiếc trong lối chơi của ông thiếu hẳn sự hoa mỹ, thứ vốn được coi là không thể
thiếu của các nghệ sĩ biểu diễn xuất sắc”.
Chopin biết rõ về điều này, nhưng vẫn tin tưởng bản thân mình đúng và không bao
giờ sửa chữa những thứ bị cho là “khuyết điểm” này; ở hướng ngược lại, ông đã
làm tất cả những gì có thể để ngăn ngừa một “cuộc chiến piano” xảy ra. Liszt đã
có lần khuyên Chopin nên trình diễn ở các salon âm nhạc lớn. “Không”, Chopin trả
lời, “một đám khán giả đông đảo khiến tôi cảm thấy không thoải mái, nhưng anh
có thể thích nghi được với điều đó, bởi vì nếu khán giả không nhiệt tình hưởng ứng
thì anh có thể luôn luôn áp đảo được họ”.
Bất chấp sự khâm phục dành cho Beethoven, ông đã không thích một vài tác phẩm của
nhà soạn nhạc Đức thiên tài này. Ông say đắm các tác phẩm của Schubert nhiều
hơn, còn việc chơi các tác phẩm của Liszt cũng hiếm khi khiến ông hài lòng. Những
nhà soạn nhạc yêu thích của ông là Mozart và Bach. Chopin là một tín đồ của nhà
soạn nhạc vĩ đại Đức, J.S.Bach. “Vào một buổi sáng, ông ấy đã chơi liền một mạch
14 prelude và fugue của Bach bằng trí nhớ”, Madame Streicher đã viết, “và khi
tôi bày tỏ sự ngưỡng mộ của mình với màn trình diễn vô song này, ông đã trả lời:
Đó là những tác phẩm không bao giờ tôi có thể quên được”.
Khi được hỏi chuẩn bị như thế nào cho một buổi hòa nhạc, Chopin thường trả lời:
“Trong vòng hai tuần tôi thường cô lập bản thân mình và chỉ chơi Bach. Đó là
chuẩn bị của tôi. Tôi không tập luyện các tác phẩm của mình”. Với sự tôn sùng
Bach và với sự nhận thức rõ rằng các tác phẩm của Bach đã tạo nền tảng vững chắc
cho các nhà soạn nhạc, các pianist thế hệ sau, Chopin (theo lời kể của
Schumann) đã “làm cho bộ Bình quân luật trở thành thứ bánh mỳ hằng ngày” của những
hoạt động âm nhạc của mình. “Luôn luôn tập luyện Bach, đó là phương tiện tốt nhất
để tiến bộ”.
Lenz, một học trò của Chopin, đã có lần lắng nghe người thầy của mình chơi đàn
tại lâu đài của nữ bá tước Chérémétiène, chơi những biến tấu từ bản Sonata giọng
La giáng trưởng Op. 26 của Beethoven. “Ông ấy chơi tác phẩm đó một cách đáng
ngưỡng mộ, Lenz kể lại, tôi cảm thấy kinh ngạc về điều này, nhưng chỉ ở mức độ
vẻ đẹp của âm thanh, ở sự duyên dáng đầy tinh tế và sự thuần khiết của phong
cách. Nhưng đó không phải là Beethoven; nó quá nhẹ nhàng, quá nữ tính”. Trên đường
trở về, người học trò đã thẳng thắn đề cập những gì mình nghĩ với người thầy của
mình thì nhận được trả lời: “Tôi chỉ đề xuất, chỉ gợi ý và tôi đưa điều đó cho
những thính giả của tôi hoàn thành bức tranh âm nhạc”. Khi về đến nhà, trong
lúc Chopin thay quần áo, Lenz đã cả gan chơi chủ đề tương tự của Beethoven trên
chiếc đàn piano ở phòng bên cạnh. Chopin lặng lẽ bước sang phòng và tiến gần đến
cây đàn piano, chăm chú lắng nghe đến hết tác phẩm; sau đó ông đặt bàn tay mình
lên vai người học trò bướng bỉnh và nói: “Tôi phải nói với anh rằng đó cũng là
một cách chơi hay, nhưng có nhất thiết phải trở nên quá khoa trương như vậy
không?”.
Xúc cảm mạnh mẽ với Chopin không bao giờ đến từ thứ hiện thực chủ nghĩa buồn tẻ
bởi đơn giản, ông ghê sợ những sức mạnh tàn bạo. Liszt đã quả quyết rằng bất cứ
những gì quá cường điệu trong âm nhạc, văn học và cuộc sống cũng đều khiến
Chopin ác cảm. Tempo rubato của Chopin có quá ít điểm chung với các nghệ sĩ biểu
diễn xuất sắc đương thời và cả với thứ “tempo động kinh” của họ, vốn thường
chơi các nét trang trí hoa mỹ bằng sự nhấn mạnh một cách cường điệu. Chopin muốn
rubato phải là một thứ hoàn toàn nguyên chất, không rối loạn; bàn tay trái giữ
nhịp, trong khi tay phải chuyển động trong sự tương đồng về ý tưởng. |
Một học trò tên Guttman của Chopin từng tuyên bố là lối chơi của Chopin luôn
luôn được kiềm chế và nhà thơ vô song của cây đàn piano hiếm khi nhờ cậy đến những
âm lượng fortissimo. “Trong khi biểu diễn bản Polonaise giọng La giáng trưởng,
ông ấy dứt khoát không sử dụng đến sức mạnh, thứ mà chắc chắn bất kỳ pianist xuất
sắc nào cũng thường sử dụng. Ông ấy thường mở đầu pianissimo cho đoạn quãng tám
nổi tiếng, và duy trì điều đó cho đến cuối bản nhạc”.
Nguồn: Ulanda Landoruska - Tia Sáng